KARLILIK ANALİZLERİ
İşletmelerde finansal kararlar, işletmenin uzun vadedeki değerini en yüksek düzeye yükseltme amacına odaklanmış olarak alınmaktadır. Kısa ve orta vadede alınan riskler ve karlılık hedefleri hep bu uzun vadeli amaca yönelmiştir. Bir işletmede alınan kararların ve saptanan politikaların hepsi karlılık elde etmeye yönelik olduğu gibi, içlerinde her zaman risk unsurları taşımakta, karlılığı yüksek düzeyde artırmaya çalışmak, yüksek riskleri de kabullenmeyi yanında getirmektedir. Bu nedenle işletme finansman yöneticileri, uzun vadeli işletme değerini yükseltme hedefini göz önünde tutarak, alacakları kararlarda karlılık-risk dengesini oluşturmak üzere analizler yapmak durumundadırlar.
Şekil 1. Firma değerinin etkilenmesi
İşletme başarısı kar ile ölçülmektedir . Kar işletmenin yaşaması için bir araç niteliğinde olup, önemli olan firmanın varlığının korunması ve uzun vadede değerinin artırılmasıdır. Ancak işletme sahipleri, ortakları, kredi verenler, vergi kurumları vb. işletme ile ilgili kişi ve kuruluşlar için kar etmek ana amaçtır. Bu nedenle karlılık analizi işletme ile ilgili çıkar gruplarının çok yakından ilgilendiği bir konudur.
Sahipler, yöneticiler, personel, kamu organları, kreditörler ve kamu, işletmenin ekonomik başarı ya da başarısızlığına ilişkin bilgi sahibi olmak için karlılık oranları ile ilgilenirler. Karlılık analizi, kısa süreli borç verenler için (örn : ticaret bankaları) ikinci derecede önem taşımasına rağmen işletme sahipleri ve yöneticiler için ön planda yer alması gereken bir analizdir. İşletmenin varlığını sürdürebilmesi, yabancı sermayeye faiz biçimindeki parayı ödedikten sonra, sermaye sahiplerine de sermayelerine göre yeterli düzeyde bir kar sağlamasına bağlıdır. Yabancı sermayenin hak ettiği geliri sağlayamayan bir işletme, oluşacak farkı öz sermayeden karşılayacağı için ortaya çıkan zarar öz sermayede azalışa neden olacaktır. Çünkü işletme, ortaklarına yeterli ölçüde, yani sermayenin fırsat maliyetinden daha büyük düzeyde bir kar sağlayamazsa, işletmeye yeni sermaye gelmeyeceği gibi mevcut ortaklar da işletmeden ayrılabileceklerdir.
En basit biçimiyle satış gelirleri ve maliyet arasındaki olumlu fark olarak tanımlanan kar konusunda yapılacak analizlerde; ürünün fiyatı, üretim/satış miktarı ve elde edilecek kar miktarı arasındaki ilişkiler araştırılmakta ve bunlardan firmaya en optimum faydayı sağlayacak karma, finansal planların oluşturulmasında temel çıkış noktası olmaktadır.
Yürütülen / yürütülecek işletme faaliyetlerinde karar almayı kolaylaştıran karlılık analizlerinden en çok kullanılanları aşağıda detayları ile açıklanacaktır:
1. Başabaş Analizi,
2. Faaliyet Kaldıracı,
3. Finansal Kaldıraç,
4. Birleşik Kaldıraç.
1. BAŞABAŞ ANALİZİ
Kara geçiş Analizi, Sıfır Kar Analizi, Ölü Nokta Analizi ve Maliyet-İş Hacmi-Kar Analizi olarak da anılan Başabaş Analizi, işletmenin gelirleri ile giderlerinin eşit olduğu, üretime devam edilmesi durumunda karlılığın başlayacağı noktanın bulunmasını içerir. Bu ifadeyi formülle açıklayacak olursak;
Gelirler=Giderler
P.Q=F+V.Q eşitliği elde edilir.
Burada ; P: Birim satış fiyatı
Q: Üretim veya satış miktarı
F: Sabit giderler
V: Birim değişken gider’dir.
Buna göre formülü Başabaş Noktasındaki üretim veya satış tutarının bulunmasına olanak verdiği gibi,
formülü ise Başabaş Noktasındaki satış hacmi veya tutarının hesaplanmasını sağlar.
Hesaplanan QBBN ve SBBN, firmanın gelirleri ile giderlerinin eşit olduğu noktadaki sırasıyla Başabaş Noktası’ndaki Üretim Miktarı ve Başabaş Noktası’ndaki Satış Hacmi Tutarı’dır. Yukarıda formülle verilmiş olan ifadeler Şekil 2’deki grafik yardımı ile de açıklanabilir.
Şekil 2. Başabaş Noktası Grafiği
P.Q (Satış hacmi-GELİRLER) eğrisi ile F+V.Q (Sabit ve değişken maliyetlerin toplamı-GİDERLER) eğrilerinin kesişimi ile üst kısımda bu iki eğri arasında kalan bölge kar bölgesi olarak ortaya çıkmakta, iki eğrinin kesişme noktası ise Başabaş Noktası(BBN)nı temsil etmektedir. Bu noktadan sonraki üretim/satış miktarı veya gelir artışlarında karlılık söz konusu olacaktır.
Başabaş analizindeki, kar ve zararın sıfır olduğunu gösteren Başabaş noktası aynı zamanda işletmenin hangi kapasite kullanım oranı ile bu seviyeye ulaşacağını da göstermektedir. Şekil 2’de yatay eksen üzerindeki OK’nın işletme kapasitesini gösterdiği varsayılırsa bu işletmenin yaklaşık olarak %40 kapasite kullanım oranında BBN’na ulaştığı söylenebilir. Yeni yatırım kararları alınırken, bir işletmenin hangi kapasite kullanım oranında kara geçmeye başlayacağı veya kurulacak işletmenin kapasitesinin ne kadar olması gerektiği konularında yine başabaş analizinden yararlanılabilir. Bu yöndeki bir çalışmada, BBN yüksek (%70-80) bir kapasite kullanım oranında elde edilebiliyorsa, yatırımdan vazgeçilmesi gerektiği veya sonuçta kurulacak işletme kapasitesinin yetersiz olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.
Başabaş analizi sabit giderleri (F) olan işletmeler için yapılabilir, işletmenin tüm giderleri değişkense böyle bir analiz yapmak mümkün olmamaktadır. Şekil 2’de de görülebileceği gibi, sabit maliyetler (giderler) olmadan BBN gibi bir kesişim noktası elde etmek mümkün olamayacaktır. Uzun vadede işletmenin tüm giderlerinin değişken olduğu dikkate alındığında, başabaş analizinin kısa vadeli bir karar destek yöntemi olduğu ortaya çıkmaktadır.
Başabaş Analizi Kullanım Yerleri1:
Başabaş Analizi çok çeşitli sahalarda geniş kullanım alanları olan bir karar destek metodudur. Finansal analiz ve finansal karar üretme konularındaki başlıca kullanım yerleri aşağıda sunulmuştur:
1. Firmanın zarara uğramaması için ulaşılması gerekli iş hacmi seviyesinin saptanması,
2. Birim maliyetlerin ve satış fiyatlarının hesaplanması,
3. Üretim kapasitesinin belirlenmesi,
4. İşletme sermayesi gereksiniminin tahmini,
5. En karlı ürün türlerinin / bileşiminin seçimi,
6. Değişken / sabit giderler, satış fiyatı, satış hacmi veya kar beklentilerindeki değişmelerin birbirlerine etkileri,
7. Firmanın izleyeceği üretim, fiyat, yatırım politikalarına karar desteği,
8. Planlama ile gerçekleşmenin karşılaştırılarak değerlendirilmesi.
Başabaş Analizi Varsayımları2:
Başabaş Analizi yapılırken bazı varsayımlara dayanılmakta olup, bunlar:
Analizin yapıldığı döneme ilişkin;
• İşletmenin giderleri sabit ve değişken olarak ayrılmakta (Kısa dönem analiz - uzun dönemde işletmenin bütün giderleri zaten değişken gider olmaktadır.),
• Değişken giderler (İşçilik, hammadde, enerji vb.) üretim miktarı ile orantılı olarak değişmekte, sabit giderler (amortismanlar, kira, sigorta giderleri, yönetici ücretleri, faiz giderleri vb.) aynı kalmakta,
• Birim satış fiyatı değişmemekte,
• Stok seviyelerinde, verimlilikte, girdi maliyetleri ve izlenen politikalarda önemli bir değişiklik olmamaktadır.
Başabaş Analizi, kısa dönemli analizlerde, fiyatlandırma ve finansman kararları konusunda ilk yaklaşım aracı olup, kesin kararlar öncesi daha ayrıntılı analizler yapılmalıdır3.
Aşağıda başabaş analizine ilişkin sıkça kullanılan, bir işletmenin Başabaş Noktası, satış hacmi ve hedeflenen bir kar oranına ulaşmak üzere erişilmesi gereken üretim / satış miktarı, satış hacmi ve kapasite kullanım oranının incelenmesine yönelik bir örnek yer almaktadır.
2. FAALİYET KALDIRACI
Faaliyet kaldıraç derecesi; bir işletmenin satış hacmindeki belirli bir yüzde değişmenin, işletmenin karında yaptığı yüzde değişme biçiminde tanımlanabilir. Faaliyet kaldıracı bir işletmenin üretim ve satış hacmi ne olursa olsun, bir bölüm giderlerinin sabit olmasından kaynaklanır (Kısa dönemli analiz). Giderlerinin tümünün değişken olması durumunda faaliyet kaldıracından söz edilemez1. Bir işletmenin toplam sabit gider payı yükseldikçe; o işletmenin satışlarında meydana gelebilecek küçücük bir artış, kazanç üzerinde önemli etkiler yaratır. Bir başka deyişle satışlardaki artış, kazancın daha yüksek oranda artmasına neden olan bir kaldıraç etkisine sahiptir. Kara geçiş noktasından sonra her ilave üretim veya satış için kara yapılan katkıyı belirler. Sabit giderin payı yükseldikçe, satışlarda meydana gelen küçük bir artış, kazancın daha yüksek oranda artmasına neden olur (Kaldıraç Etkisi).
Faaliyet kaldıracı derecesi, üretim veya satış hacminde sağlanacak artışın, Faiz ve Vergiden Önceki Kazançta (FVÖK) ne oranda artış sağlayacağını ortaya koyması açısından önem taşır.
Bir firmanın belirli bir üretim düzeyinde faaliyet kaldıraç derecesi, kardaki göreli değişmenin, karda değişmeye yol açan iş hacmindeki göreli değişmeye bölünmesi yoluyla bulunur.
Sabit giderlerin maliyet yapısı içerisindeki göreli önemini belirleyen başlıca etmenler, firmanın ait olduğu endüstri kolunda kullanılan teknoloji ve satışların göstermiş olduğu istikrardır. Faaliyetin niteliği bir firmanın üretim sürecinde ne miktarda makine ve gereç kullanılacağını belirler. Satışları dalgalanma gösteren firmalar, riski azaltabilmek için, makina ve gereç kullanımında daha fazla esneklik sağlarlar, böyle bir firmada sabit giderlerin payı azdır. Sabir gideri az olan bir firmada ise faaliyet kaldıracı etkisi de düşük olacaktır. Satışları istikrarlı olan firmalar, üretimde daha fazla makina ve gereç kullanırlar, sermaye yoğun böyle bir firmada sabit giderlerin payı fazladır ve faaliyet kaldıracı etkisi de yüksektir.
3. FİNANSAL KALDIRAÇ
Bir işletmenin giderlerinin bir bölümünün sabit gider niteliğinde olmasının faaliyet kaldıracı etkisi yarattığı belirtilmişti. İşletmenin finansman kaynakları arasında firmaya sabit yükümlülük getiren fonların bulunması da “Finansal Kaldıraç” etkisine yol açmaktadır.
Bir firmaya sabit yükümlülük getiren fonlar, sabit faizli borçlar ile imtiyazlı (öncelikli) hisse senedi çıkarılmasıyla yoluyla sağlanmış olan kaynaklardır. Öncelikli hisse senedi çıkarmak yoluyla kaynak sağlanması, yalnız anonim şirketlere açık bir olanak olmakla beraber, ülkemizde anonim şirketlerin pek başvurdukları bir yol değildir. Bu nedenle imtiyazlı pay senetlerine öncelikle ödenecek kar payı tutarı, finansal kaldıraç hesaplanırken, çoğu firmada söz konusu değildir.
Bir firma öz kaynaklarla finanse edilmiş ise, bu firmada faiz ve vergiden önceki kar (FVÖK) ile vergi öncesi kar arasında herhangi bir fark yoktur. Bu nedenle öz sermaye ile finanse edilmiş bir firmada finansal kaldıraçtan söz edilemez.
Firmalar öz sermaye karlılığını artırmak amaç ve niyetiyle veya bazen de kaynak ihtiyaçlarını karşılamak zorunluluğu ile sabit yük getiren dış kaynakları kullanırlar. Bu tür kaynaklarla yaratılan iktisadi varlıkların, firmaya finansman giderlerinin üzerinde bir gelir sağlaması durumunda, finansal kaldıracın öz sermaye karlılığı üzerindeki olumlu yani arttırıcı yöndedir. Buna karşılık söz konusu kaynaklarla yaratılan iktisadi varlıkların sağladığı gelir, bu kaynakların getirdiği sabit yüklerin karşılayamıyorsa, azaltıcı yöndedir. Finansal kaldıraç, iki yönlü bir araç olup, öz sermaye karlılığı üzerine etkisi olumlu veya olumsuz olabilir.
4. BİRLEŞİK KALDIRAÇ
Üretim veya satış hacmindeki değişikliğin, firmanın öz sermaye karlılığı üzerindeki etkisini belirleyen Birleşik Kaldıraç; faaliyet kaldıracı ve finansal kaldıraç denklemlerinin çarpılması yoluyla da hesaplanır.
Firma tarafından hedeflenen belli bir kaldıraç derecesini sağlamak amacıyla, faaliyet ve finansman kaldıraçlarının çeşitli bileşimleri yapılabilir.
Satışları kararsız veya büyük dalgalanmalar göstermesi olasılığı büyük firmalar, finansmanda daha az yabancı kaynak kullanmak yoluyla finansal kaldıraç etkisinin dolayısıyla riski azaltabilirler. Faaliyet riski az, satışları istikrarlı gelişme gösteren firmalar, finansmanda daha fazla yabancı kaynak kullanabilirler.
Faaliyet kaldıracı yüksek olan firmalarda finansal kaldıraç derecesi düşük, buna karşılık finansal kaldıraç derecesi yüksek olan firmalarda faaliyet kaldıraç derecesi düşük olmalıdır. Her iki kaldıraç derecesi yüksek olan firmalar riskli, ekonomideki veya sektördeki olumsuz gelişmelerden hemen ve büyük ölçüde etkilenecek firmalardır.
Riskin belirli bir düzeyde tutulması, beklenen kardan bir ölçüde fedakarlık yapılmasına bağlı olduğundan, firmalar birleşik kaldıraç derecesinin belli bir düzeyin üzerine yükselmemesine özen göstermelidirler.
İşletmeler varlıklarını sürdürebilmek ve büyüyebilmek, firma değerini yükseltebilmek için kar etmek durumundadırlar. Kar etmek üzere finansal kararlarında isabetli, risk ve karlılık arasındaki dengeyi gözetecek şekilde plan yapan, finansal kararlar alan ve gerçekleştiren yöneticiler işletmelerine başarı kazandırırlar.
Karlılık analizleri işletmenin çeşitli alternatifler arasından en optimum kararın üretilmesine yararlar. Finansal planlarda kullanılacak temel kararların (Yatırım kararı, ürün çeşitlendirme, üret ya da satın al, borçlanma politikaları, satış fiyatı, firma kapasitesini kullanma seviyesini belirleme vb.) alınmasını ve analiz sonucu ortaya çıkan hedeflerin uygulamada gerçekleşme durumlarının mukayese edilmesini sağlarlar.
Alınacak finansal kararlarda bu analizlerden yararlanılmalı, ancak tek başına yeterli görülmeden diğer tablo, analiz ve tekniklerden de yararlanılması, bulunan sonuçların karşılaştırılması, birbirini desteklediğinin görülmesi gerektiği unutulmamalıdır.
İşletmelerde finansal kararlar, işletmenin uzun vadedeki değerini en yüksek düzeye yükseltme amacına odaklanmış olarak alınmaktadır. Kısa ve orta vadede alınan riskler ve karlılık hedefleri hep bu uzun vadeli amaca yönelmiştir. Bir işletmede alınan kararların ve saptanan politikaların hepsi karlılık elde etmeye yönelik olduğu gibi, içlerinde her zaman risk unsurları taşımakta, karlılığı yüksek düzeyde artırmaya çalışmak, yüksek riskleri de kabullenmeyi yanında getirmektedir. Bu nedenle işletme finansman yöneticileri, uzun vadeli işletme değerini yükseltme hedefini göz önünde tutarak, alacakları kararlarda karlılık-risk dengesini oluşturmak üzere analizler yapmak durumundadırlar.
Şekil 1. Firma değerinin etkilenmesi
İşletme başarısı kar ile ölçülmektedir . Kar işletmenin yaşaması için bir araç niteliğinde olup, önemli olan firmanın varlığının korunması ve uzun vadede değerinin artırılmasıdır. Ancak işletme sahipleri, ortakları, kredi verenler, vergi kurumları vb. işletme ile ilgili kişi ve kuruluşlar için kar etmek ana amaçtır. Bu nedenle karlılık analizi işletme ile ilgili çıkar gruplarının çok yakından ilgilendiği bir konudur.
Sahipler, yöneticiler, personel, kamu organları, kreditörler ve kamu, işletmenin ekonomik başarı ya da başarısızlığına ilişkin bilgi sahibi olmak için karlılık oranları ile ilgilenirler. Karlılık analizi, kısa süreli borç verenler için (örn : ticaret bankaları) ikinci derecede önem taşımasına rağmen işletme sahipleri ve yöneticiler için ön planda yer alması gereken bir analizdir. İşletmenin varlığını sürdürebilmesi, yabancı sermayeye faiz biçimindeki parayı ödedikten sonra, sermaye sahiplerine de sermayelerine göre yeterli düzeyde bir kar sağlamasına bağlıdır. Yabancı sermayenin hak ettiği geliri sağlayamayan bir işletme, oluşacak farkı öz sermayeden karşılayacağı için ortaya çıkan zarar öz sermayede azalışa neden olacaktır. Çünkü işletme, ortaklarına yeterli ölçüde, yani sermayenin fırsat maliyetinden daha büyük düzeyde bir kar sağlayamazsa, işletmeye yeni sermaye gelmeyeceği gibi mevcut ortaklar da işletmeden ayrılabileceklerdir.
En basit biçimiyle satış gelirleri ve maliyet arasındaki olumlu fark olarak tanımlanan kar konusunda yapılacak analizlerde; ürünün fiyatı, üretim/satış miktarı ve elde edilecek kar miktarı arasındaki ilişkiler araştırılmakta ve bunlardan firmaya en optimum faydayı sağlayacak karma, finansal planların oluşturulmasında temel çıkış noktası olmaktadır.
Yürütülen / yürütülecek işletme faaliyetlerinde karar almayı kolaylaştıran karlılık analizlerinden en çok kullanılanları aşağıda detayları ile açıklanacaktır:
1. Başabaş Analizi,
2. Faaliyet Kaldıracı,
3. Finansal Kaldıraç,
4. Birleşik Kaldıraç.
1. BAŞABAŞ ANALİZİ
Kara geçiş Analizi, Sıfır Kar Analizi, Ölü Nokta Analizi ve Maliyet-İş Hacmi-Kar Analizi olarak da anılan Başabaş Analizi, işletmenin gelirleri ile giderlerinin eşit olduğu, üretime devam edilmesi durumunda karlılığın başlayacağı noktanın bulunmasını içerir. Bu ifadeyi formülle açıklayacak olursak;
Gelirler=Giderler
P.Q=F+V.Q eşitliği elde edilir.
Burada ; P: Birim satış fiyatı
Q: Üretim veya satış miktarı
F: Sabit giderler
V: Birim değişken gider’dir.
Buna göre formülü Başabaş Noktasındaki üretim veya satış tutarının bulunmasına olanak verdiği gibi,
formülü ise Başabaş Noktasındaki satış hacmi veya tutarının hesaplanmasını sağlar.
Hesaplanan QBBN ve SBBN, firmanın gelirleri ile giderlerinin eşit olduğu noktadaki sırasıyla Başabaş Noktası’ndaki Üretim Miktarı ve Başabaş Noktası’ndaki Satış Hacmi Tutarı’dır. Yukarıda formülle verilmiş olan ifadeler Şekil 2’deki grafik yardımı ile de açıklanabilir.
Şekil 2. Başabaş Noktası Grafiği
P.Q (Satış hacmi-GELİRLER) eğrisi ile F+V.Q (Sabit ve değişken maliyetlerin toplamı-GİDERLER) eğrilerinin kesişimi ile üst kısımda bu iki eğri arasında kalan bölge kar bölgesi olarak ortaya çıkmakta, iki eğrinin kesişme noktası ise Başabaş Noktası(BBN)nı temsil etmektedir. Bu noktadan sonraki üretim/satış miktarı veya gelir artışlarında karlılık söz konusu olacaktır.
Başabaş analizindeki, kar ve zararın sıfır olduğunu gösteren Başabaş noktası aynı zamanda işletmenin hangi kapasite kullanım oranı ile bu seviyeye ulaşacağını da göstermektedir. Şekil 2’de yatay eksen üzerindeki OK’nın işletme kapasitesini gösterdiği varsayılırsa bu işletmenin yaklaşık olarak %40 kapasite kullanım oranında BBN’na ulaştığı söylenebilir. Yeni yatırım kararları alınırken, bir işletmenin hangi kapasite kullanım oranında kara geçmeye başlayacağı veya kurulacak işletmenin kapasitesinin ne kadar olması gerektiği konularında yine başabaş analizinden yararlanılabilir. Bu yöndeki bir çalışmada, BBN yüksek (%70-80) bir kapasite kullanım oranında elde edilebiliyorsa, yatırımdan vazgeçilmesi gerektiği veya sonuçta kurulacak işletme kapasitesinin yetersiz olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır.
Başabaş analizi sabit giderleri (F) olan işletmeler için yapılabilir, işletmenin tüm giderleri değişkense böyle bir analiz yapmak mümkün olmamaktadır. Şekil 2’de de görülebileceği gibi, sabit maliyetler (giderler) olmadan BBN gibi bir kesişim noktası elde etmek mümkün olamayacaktır. Uzun vadede işletmenin tüm giderlerinin değişken olduğu dikkate alındığında, başabaş analizinin kısa vadeli bir karar destek yöntemi olduğu ortaya çıkmaktadır.
Başabaş Analizi Kullanım Yerleri1:
Başabaş Analizi çok çeşitli sahalarda geniş kullanım alanları olan bir karar destek metodudur. Finansal analiz ve finansal karar üretme konularındaki başlıca kullanım yerleri aşağıda sunulmuştur:
1. Firmanın zarara uğramaması için ulaşılması gerekli iş hacmi seviyesinin saptanması,
2. Birim maliyetlerin ve satış fiyatlarının hesaplanması,
3. Üretim kapasitesinin belirlenmesi,
4. İşletme sermayesi gereksiniminin tahmini,
5. En karlı ürün türlerinin / bileşiminin seçimi,
6. Değişken / sabit giderler, satış fiyatı, satış hacmi veya kar beklentilerindeki değişmelerin birbirlerine etkileri,
7. Firmanın izleyeceği üretim, fiyat, yatırım politikalarına karar desteği,
8. Planlama ile gerçekleşmenin karşılaştırılarak değerlendirilmesi.
Başabaş Analizi Varsayımları2:
Başabaş Analizi yapılırken bazı varsayımlara dayanılmakta olup, bunlar:
Analizin yapıldığı döneme ilişkin;
• İşletmenin giderleri sabit ve değişken olarak ayrılmakta (Kısa dönem analiz - uzun dönemde işletmenin bütün giderleri zaten değişken gider olmaktadır.),
• Değişken giderler (İşçilik, hammadde, enerji vb.) üretim miktarı ile orantılı olarak değişmekte, sabit giderler (amortismanlar, kira, sigorta giderleri, yönetici ücretleri, faiz giderleri vb.) aynı kalmakta,
• Birim satış fiyatı değişmemekte,
• Stok seviyelerinde, verimlilikte, girdi maliyetleri ve izlenen politikalarda önemli bir değişiklik olmamaktadır.
Başabaş Analizi, kısa dönemli analizlerde, fiyatlandırma ve finansman kararları konusunda ilk yaklaşım aracı olup, kesin kararlar öncesi daha ayrıntılı analizler yapılmalıdır3.
Aşağıda başabaş analizine ilişkin sıkça kullanılan, bir işletmenin Başabaş Noktası, satış hacmi ve hedeflenen bir kar oranına ulaşmak üzere erişilmesi gereken üretim / satış miktarı, satış hacmi ve kapasite kullanım oranının incelenmesine yönelik bir örnek yer almaktadır.
2. FAALİYET KALDIRACI
Faaliyet kaldıraç derecesi; bir işletmenin satış hacmindeki belirli bir yüzde değişmenin, işletmenin karında yaptığı yüzde değişme biçiminde tanımlanabilir. Faaliyet kaldıracı bir işletmenin üretim ve satış hacmi ne olursa olsun, bir bölüm giderlerinin sabit olmasından kaynaklanır (Kısa dönemli analiz). Giderlerinin tümünün değişken olması durumunda faaliyet kaldıracından söz edilemez1. Bir işletmenin toplam sabit gider payı yükseldikçe; o işletmenin satışlarında meydana gelebilecek küçücük bir artış, kazanç üzerinde önemli etkiler yaratır. Bir başka deyişle satışlardaki artış, kazancın daha yüksek oranda artmasına neden olan bir kaldıraç etkisine sahiptir. Kara geçiş noktasından sonra her ilave üretim veya satış için kara yapılan katkıyı belirler. Sabit giderin payı yükseldikçe, satışlarda meydana gelen küçük bir artış, kazancın daha yüksek oranda artmasına neden olur (Kaldıraç Etkisi).
Faaliyet kaldıracı derecesi, üretim veya satış hacminde sağlanacak artışın, Faiz ve Vergiden Önceki Kazançta (FVÖK) ne oranda artış sağlayacağını ortaya koyması açısından önem taşır.
Bir firmanın belirli bir üretim düzeyinde faaliyet kaldıraç derecesi, kardaki göreli değişmenin, karda değişmeye yol açan iş hacmindeki göreli değişmeye bölünmesi yoluyla bulunur.
Sabit giderlerin maliyet yapısı içerisindeki göreli önemini belirleyen başlıca etmenler, firmanın ait olduğu endüstri kolunda kullanılan teknoloji ve satışların göstermiş olduğu istikrardır. Faaliyetin niteliği bir firmanın üretim sürecinde ne miktarda makine ve gereç kullanılacağını belirler. Satışları dalgalanma gösteren firmalar, riski azaltabilmek için, makina ve gereç kullanımında daha fazla esneklik sağlarlar, böyle bir firmada sabit giderlerin payı azdır. Sabir gideri az olan bir firmada ise faaliyet kaldıracı etkisi de düşük olacaktır. Satışları istikrarlı olan firmalar, üretimde daha fazla makina ve gereç kullanırlar, sermaye yoğun böyle bir firmada sabit giderlerin payı fazladır ve faaliyet kaldıracı etkisi de yüksektir.
3. FİNANSAL KALDIRAÇ
Bir işletmenin giderlerinin bir bölümünün sabit gider niteliğinde olmasının faaliyet kaldıracı etkisi yarattığı belirtilmişti. İşletmenin finansman kaynakları arasında firmaya sabit yükümlülük getiren fonların bulunması da “Finansal Kaldıraç” etkisine yol açmaktadır.
Bir firmaya sabit yükümlülük getiren fonlar, sabit faizli borçlar ile imtiyazlı (öncelikli) hisse senedi çıkarılmasıyla yoluyla sağlanmış olan kaynaklardır. Öncelikli hisse senedi çıkarmak yoluyla kaynak sağlanması, yalnız anonim şirketlere açık bir olanak olmakla beraber, ülkemizde anonim şirketlerin pek başvurdukları bir yol değildir. Bu nedenle imtiyazlı pay senetlerine öncelikle ödenecek kar payı tutarı, finansal kaldıraç hesaplanırken, çoğu firmada söz konusu değildir.
Bir firma öz kaynaklarla finanse edilmiş ise, bu firmada faiz ve vergiden önceki kar (FVÖK) ile vergi öncesi kar arasında herhangi bir fark yoktur. Bu nedenle öz sermaye ile finanse edilmiş bir firmada finansal kaldıraçtan söz edilemez.
Firmalar öz sermaye karlılığını artırmak amaç ve niyetiyle veya bazen de kaynak ihtiyaçlarını karşılamak zorunluluğu ile sabit yük getiren dış kaynakları kullanırlar. Bu tür kaynaklarla yaratılan iktisadi varlıkların, firmaya finansman giderlerinin üzerinde bir gelir sağlaması durumunda, finansal kaldıracın öz sermaye karlılığı üzerindeki olumlu yani arttırıcı yöndedir. Buna karşılık söz konusu kaynaklarla yaratılan iktisadi varlıkların sağladığı gelir, bu kaynakların getirdiği sabit yüklerin karşılayamıyorsa, azaltıcı yöndedir. Finansal kaldıraç, iki yönlü bir araç olup, öz sermaye karlılığı üzerine etkisi olumlu veya olumsuz olabilir.
4. BİRLEŞİK KALDIRAÇ
Üretim veya satış hacmindeki değişikliğin, firmanın öz sermaye karlılığı üzerindeki etkisini belirleyen Birleşik Kaldıraç; faaliyet kaldıracı ve finansal kaldıraç denklemlerinin çarpılması yoluyla da hesaplanır.
Firma tarafından hedeflenen belli bir kaldıraç derecesini sağlamak amacıyla, faaliyet ve finansman kaldıraçlarının çeşitli bileşimleri yapılabilir.
Satışları kararsız veya büyük dalgalanmalar göstermesi olasılığı büyük firmalar, finansmanda daha az yabancı kaynak kullanmak yoluyla finansal kaldıraç etkisinin dolayısıyla riski azaltabilirler. Faaliyet riski az, satışları istikrarlı gelişme gösteren firmalar, finansmanda daha fazla yabancı kaynak kullanabilirler.
Faaliyet kaldıracı yüksek olan firmalarda finansal kaldıraç derecesi düşük, buna karşılık finansal kaldıraç derecesi yüksek olan firmalarda faaliyet kaldıraç derecesi düşük olmalıdır. Her iki kaldıraç derecesi yüksek olan firmalar riskli, ekonomideki veya sektördeki olumsuz gelişmelerden hemen ve büyük ölçüde etkilenecek firmalardır.
Riskin belirli bir düzeyde tutulması, beklenen kardan bir ölçüde fedakarlık yapılmasına bağlı olduğundan, firmalar birleşik kaldıraç derecesinin belli bir düzeyin üzerine yükselmemesine özen göstermelidirler.
İşletmeler varlıklarını sürdürebilmek ve büyüyebilmek, firma değerini yükseltebilmek için kar etmek durumundadırlar. Kar etmek üzere finansal kararlarında isabetli, risk ve karlılık arasındaki dengeyi gözetecek şekilde plan yapan, finansal kararlar alan ve gerçekleştiren yöneticiler işletmelerine başarı kazandırırlar.
Karlılık analizleri işletmenin çeşitli alternatifler arasından en optimum kararın üretilmesine yararlar. Finansal planlarda kullanılacak temel kararların (Yatırım kararı, ürün çeşitlendirme, üret ya da satın al, borçlanma politikaları, satış fiyatı, firma kapasitesini kullanma seviyesini belirleme vb.) alınmasını ve analiz sonucu ortaya çıkan hedeflerin uygulamada gerçekleşme durumlarının mukayese edilmesini sağlarlar.
Alınacak finansal kararlarda bu analizlerden yararlanılmalı, ancak tek başına yeterli görülmeden diğer tablo, analiz ve tekniklerden de yararlanılması, bulunan sonuçların karşılaştırılması, birbirini desteklediğinin görülmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder